|
Türk edebiyatı aşağıdaki devir ve şubelere ayrılarak incelenmektedir:
I. İSLAMİYETİN KABULUNDEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI
A. YAZILI KAYNAKL B.- SÖZLÜ KAYNAKLAR
II. İSLAMİYETİN KABULUNDEN SONRAKİ TÜRK EDEBİYATI
. Bu zaman diliminde oluşan edebiyat, bazı şubelere ayrılarak incelenmektedir. Bu Türk edebiyatı şubeleri şunlardır:
A. TÜRK HALK EDEBİYATI
İslamiyet’in kabulünden bu güne kadar olan zamanda ortaya konulan sözlü-geleneksel edebiyatı içine alır. Bu şube kendi içinde alt şubelere ayrılır:
1. Anonim halk edebiyatı - 2. Âşık edebiyat ı- 3. Tekke-tasavvuf edebiyatı
B. KLASİK (DİVAN) EDEBİYATI
C-BATI TESİRİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI
D. MODERN TÜRK EDEBİYATI
E. TÜRK CUMHURİYETLERİ VE TOPLULUKLARI EDEBİYATLARI
Şimdi Halk edebiyatının genel özelliklerine şÃ¶yle bir göz atalım:
-Halk Edebiyatı nedir?
Halk edebiyatı, belirli bir geleneğe sahip olan bir grup veya grup üyesi bir kişi tarafından yaratılan, içinde sanat endişesi ve estetik bir yön bulunan, metni ile diğer iletişim türlerinden ayrılabilen edebî üretimler bütünüdür.
-Türk Halk Edebiyatı nedir? Türk halkının geçmişte ve günümüzde oluşturduğu belli estetik geleneklere bağlı olarak, belli sosyal bağlamlar içinde edebî metinleri üretme, yaratma, ve kullanma tarzıdır.
-Halk edebiyatının genel özellikleri nelerdir?
1- Halk edebiyatı ürünlerinin çoğu sözlü olarak yaratılmış,
2- Halk edebiyatı ürünlerinin bir kısmı yazılıdır.
3- Halk edebiyatı ürünlerinin bazıları bireye bazıları da topluma aittir
4- Halk edebiyatı ürünleri içinde doğdukları geleneğe bağlıdır.
5- Halk edebiyatı ürünlerinin çoğu millîdirler..
ANONİM HALK EDEBİYATI
Anonim kavramı, “yaratanı belli olmayan, ilk kimin söylediği bilinmeyen ürünler için kullanılır. Ürünlerin manzum ve mensur olmasına göre bu ürünler iki grup altında toplanır. Bunlar, 1--Anonim halk şiiri 2-Anonim halk nesri’dir.
-ANONİM HALK ŞİİRİ
Anonim halk şiiri iki özelliğine göre tasnif edilir. Bunlar şekil ve türdür.
Şekil, şiirin dışarıdan görülebilir özelliklerini içine alır. Bu özellikler ise, kafiye örgüsü, nazım birimi, vezin ve şiirin hacmi’dir.
Tür ise şiirin konu ve ezgi (müzik) bakımından sınıflanmasıdır.
- Bu yönleriyle bakıldığında Anonim halk şiiri (nazım) şekil ve türleri şunlardır:
A) Nazım Şekilleri
1. Mani:anonim halk şiirinin en yaygın şeklidir. Vezin genellikle 7’li hece vezni olup dört mısradan oluşur
2. Koşma: Koşma nazım şekli de halk edebiyatının temel nazım şekillerindendir. Genellikle 8 ve 11’li hece ölçüsüyle yazılırlar. Dörtlük (bent) sayısı 3, 4, 5 dörtlüktür. Kafiye düzeni 1. abcb (abab), 2. dddb, 3. eeeb, 4. fffb, 5… şeklindedir.
3. Destan : Destan nazım şekli, koşma nazım şekliyle aynıdır. Ancak dörtlük sayısı koşmadan daha fazladır
B) Nazım Türleri
1. Ezgi ağırlıklı türler (Türkü, Varsağı, Semai, …vb.)
Türkü türü, “Türklere mahsus ezgiler (tegannî)â€i ifade eder. Bunun için Türküler ezgileri bakımından,
a) Usullü türküler (Kırık havalar)
b) Usulsüz türküler (Uzun havalar) olmak üzere ikiye ayrılırlar.
2. Konu ağırlıklı türler ( Koçaklama, taşlama, güzelleme, destan)
a) Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, harb konulu şiirlerdir.
b) Taşlama (hicv): Toplumdaki haksızlıkların, yolsuzlukların, yobazlıkların ve benzeri problemlerin mizahî-alaycı bir şekilde dile getirildiği şiirlerdir.
c) Güzelleme: Halk şiirinde sevgili ve tabiatın güzelliklerini anlatan şiirlere verilen isimdir.
d) Destan: Destan türü her türlü sosyal konularda söylenmiş uzun şiirlerdir.
3. Ezgi ve konunun aynı ağırlıkta olduğu türler ( Ninni, ağıt…vb.)
a) Ağıt: Halk şiirinde ölüm, ayrılık, savaş, tabiî âfetler,
b) Ninni: Halk şiirinde annelerin çocukları uyutmak için özel bir ezgiyle söyledikleri genellikle mani nazım şeklinin kullanıldığı şiirlerdir.
- ANONİM HALK NESRİ
1. Mit (esâtir, usture; myth): İnsan davranışı için model teşkil eden, hayata anlam ve önem kazandıran,
2. Efsane: Efsanelerin genel özellikleri şunlardır:
- Şahıs, yer ve hadiler hakkında anlatılırlar,
- Anlatılanlarda inandırıcılık vasfı vardır,
- Umumiyetle şahıs ve hadiselerde tabiatüstü vasfı vardır
- Belli bir şekli olmayan, kısa ve konuşma dilinde anlatılan anlatmalardır.
3. Masal: Kahramanlarından bazıları hayvanlar ve tabiatüstü varlıklar olan, hadiseleri masal ülkesinde geçen, hayal mahsulü olan.
4) Destan: Destan türünün özellikleri ve oluşum süreci şÃ¶yledir:
- Destanlar belli bir millete aittirler, yani millîdirler.
- Bir milletin başından geçen önemli bir olayı anlatırlar (Göç, savaş..)
- Bu önemli olay üzerinden uzun süreler geçmesi gerekir.
- Olay, belli bir kahramana bağlı olarak anlatılır.
- Manzum olan destanlar zamanla mensur hale dönüşÃ¼rler.
- Dünyanın en uzun destanı Kırgız Türklerine ait olan Manas destanıdır.
Türklerin destanı iki ana devrede incelenir. Bunlardan
İslamiyet öncesi destanlardan bazıları şunlardır Alp Er Tunga Destanı,- Ergenekon Destanı,- Oğuz Kağan Destanı…vb)
. İslamiyet sonrası destanlarından bazıları ise: (Manas Destanı,- Battal Gazi Destanı, -Danişment Gazi Destanı,…dır).
|