AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NDEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE

Bazı yazarlara göre, 2011 yılının ikinci yarısında Türkiye’de “Başkanlık Sistemi” tartışılacak, gündeme gelecek.

“Başkanlık Sistemi” nedir?Bu konu bugüne kadar hep “hukuki” açıdan masaya yatırıldı; konunun çok önemli bir boyutu olan “siyaset bilimi” açısından değerlendirilmesi yapılamadı.

Biz bu konuyu, siyaset bilimi ve uygulama açısından bazı somut örneklerle ele almaya çalışacağız.Çünkü bu, siyaset sistemi konusudur.Biz de bu konuyu, siyaset bilimcilerinin görüş açısından ele alacağız. 

Amerikan Anayasası 1787 yılında uygulamaya girmiştir ve 4 bölümden  oluşmaktadır.Bu anayasa, tamamiyle, bireysel ve kişisel özgürliklerin genişletilmesine ilişkin olarak 27 defa değiştirilmiştir.Amerikan Anayasası, dünyada en üstün hukuk kaynağıdır.

Anayasa, Amerika’daki devleti 3 ana kuvvete ayırır.Biz buna kuvvetler ayrımı diyebiliriz.

1-Yasama Organı.Yasama organı iki meclisli – Temsilciler Meclisi ve Senato-  olup, Amerikan Kongresi tarafından temsil olunur.

2-Yürütme Organı.Yürütmenin başı Amerikan Başkanı ve mensup olduğu partidir.

3-Yargı Organı.Dokuz üyeli Birleşik devletler  Yüksek Mahkemesi’dir.

Türkiye Devletinin Devlet şekli ise şöyledir: Türkiye Devleti, bir Cumhuriyet’tir.Türkiye Devleti,

üniter, parlamenter ve merkezi bir yapıya sahiptir.Devletin temel Organları şöyledir:1)Yasama Yetkisi: Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.2)Yürütme Yetkisi: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna aittir.Devletin idaresi, merkezden ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.Merkezi idare, illere ayrılır.3)Yargı Yetkisi:Türk Milleti adına, bağımsız mahkemelerce kullanılır.

Burada vurgulanması gereken noktalar şudur.Devlet İdaresinde; Amerika Birleşik Devletlerinde, Eyalet Sistemi geçerlidir; oysa Türkiye’de il Sistemi vardır.

Amerika’da, Türkiye’de olduğu gibi, Başbakan ve Bakanlar Kurulu yoktur; bunun yerine, Başkanlık Sistemi bulunmaktadır.Başkanlık Sistemi, Federal Devlet Sistemi içinde, Başkan ve Başkana bağlı sekreterliklerden oluşmaktadır.

Bu önemli ayrıntıları, bu şekilde vurguladıktan sonra, Amerika’daki Başkanlık Sistemi’ni incelemeye devam edelim.

Şu açıkça bir gerçektir ki, Amerikan başkanlık Sistemi, Amerika dışında hiçbir ülkede başarılı bir şekilde uygulanamamıştır.

Yani, oldukça zor ve yorucu bir sistemdir.Fransa’da “Yarı Başkanlık Sistemi” uygulaması vardır.

Başkanlık Sistemi, ilk defa Amerika’da üretilen modern ve en üstün bir yönetim sistemi olarak tanımlanır.

Başkanlık sisteminin temel alt yapısını “Sınırsız Düşünce ve Konuşma Özgürlüğü” oluşturur.Biz buna yalnızca "Limitsiz konuşma özgürlüğü", diyebiliriz.Herkes, istediğini düşünmekte ve düşündüğünü söylemekte serbesttir; hiçbir şekilde kısıtlama ya da yasaklama söz konusu değildir.

Amerika’da iki siyasal parti vardır:1-Demokrat Parti, 2-Cumhuriyet Partisi.Amerika’da orta sınıf, Demokrat Partilidir.Temsilciler Meclisi, bu iki partiden oluşur.Günümüzdeki Amerikan Başkan Obama, Demokrat Partilidir.Amerikan demokrasisinde, Amerikan Başkanı bir partinin lideri değildir, sadece o partinin bir üyesidir.Çünkü Amerikan kültüründe "Parti Liderliği Kavramı" yoktur.Başkan, her istediğini yapamaz, diktatörlük kuramaz.

Bu konuyu biraz daha açmak için, öncelikle Amerika’daki Bütçe Sistemini incelemek gerekir.Amerika’da, Bütçe ve Ek Bütçe, Amerikan Başkanı tarafından hazırlanır, Temsilciler Meclisi tarafından onaylanır.

Yani Amerikan Başkanı’nın ve mensup olduğu partisinin Bütçe üzerinde bir yetkisi yoktur.

Yerleşik teamül uyarınca, Bütçe veya Ek Bütçenin onaylanması için, bir parti, diğer partiyi ikna etmek zorundadır.Çünkü bir parti tek başına yasa çıkaramaz; sadece Temsilciler Meclisi’ne öneride bulunur, o kadar.

Ayrıca, Amerikan Başkanı ve partisinin üzerinde Yargı –Anayasa Mahkemesi- ve Temsilciler Meclisi’nin etkin denetimi vardır.Başkanın önerdiği bir kanun tasarısı, ancak uzun inceleme ve değerlendirmeler sonucu, bir yılı bulan bir süreç içinde  onaylanır.Başkan, tek başına yasa çıkaramaz.

Amerikan Başkanlık Sistemi’nin üç ayrı özelliği vardır.

1-Kuvvetler Ayrımı:Yani, Yasama Organı, Yürütme Organı ve Yargı Organı.Bu üç ana organ bağımsız ve özerktir.Bir organ, diğer organa müdahale edemez, etki yapamaz.Mesela, Anayasa Mahkemesi Başkanı, Amerikan Başkanı’na gerektiğinde bir eleştiri getirebilir.Yasama, yürütme ve yargı organları birbirlerine üstünlük sağlayamaz.Aksi takdirde, politikada kaotik  ortam ve kaos doğar 

2-Denge ve Fren Sistemi: Başkanın mensubu bulunduğu parti, tek başına yasa çıkaramaz; çünkü diğer partiyi de ikna zorundadır.Hele, kanun hükmünde kararname çıkaramaz ve  üçlü kararname ile atama yapamaz.

Her kanun teklifi, Temsilciler Meclisi’nde ve Senato’daki komitelerce ince elenir ve sık dokunur.Yasa değerlendirmelerinden onaylanmasına kadar komitelerde bir yıla kadar süren bir süreç yaşanır.

Mesela, Türkiye aleyhinde hazırlanan “sözde ermeni sokırırım kanun teklifi”, meclis komitelerince bloke edilmiş, kanunlaşmamıştır.Fakat böyle bir blokaj sonucu, kanun teklifleri ortadan kaldırılmaz, ancak askıda bekletilir.

Savaş ilanı ve asker gönderme, Temsilciler Meclisi ve Senato onayına bağlıdır.

Hükümet, bir yabancı ülkeye ancak 6 ay için asker gönderme yetkisine sahiptir.

Dış politika uygulamaları, Federal Hükümetin görevidir.Ama bu politikalar, belli bir partinin değil, Senato’nun onayı ile yürürlüğe girer.

Federal Devlet, vergi, ordu, güvenlik,dış politika gibi ulusal kanularda tek yetkilidir.Federal Devlet, ulusal kanunlara uymayan Eyelet Devlete derhal gerekli yaptırımları uygular; söz gelişi, öncelikle kendisine tahsis edilen bütçe ödeneğini keser, dondurur.

Mesela, Amerikan Başkanı ya da mensup olduğu parti, bir  yabancı ülkeye bir büyükelçiyi  tek başına tayin edemez;çünkü büyükelçi ataması bile Senato’nun onayına bağlıdır.

Aynı şekilde, Amerikan Başkanı yargıç atayamaz; çünkü yargıç atamaları da Senato onayına bağlıdır.

Eğitim konusuna gelince:Her Eyalet Devlet, okul müfredat ve ders programlarını kendisi belirler.Okul Aile Birlikleri bu konuda çok etkilidir.Her okul  bölgesinde, ayrı ders programları vardır.Bu eğitim programları, Eyalet Devletin onayı ile yürürlüğe girer.

Amerika´daki vatandaşlık sistemine değinelim: Amerikada herkes göçmendir; vatandaşlık yoktur; bunun yerine çok büyük özgürlük ve hissedarlık vardır.

Bir de noterlik müessesesinden söz edelim:Amerika´da noterlik yoktur.Çünkü her Amerikalı, gerektiğinde, istediği kişiyi kendisine noter olarak tayin edebilir.

ABD Başkanlık Sisteminde, denge ve fren sistemleri olduğu için ABD Başkanı seçim kazansa bile, bir parti lideri gibi hareket edemez, diktatörlük kuramaz.

3-Amerikan sisteminde, kişisel ve bireysel özgürlükler siyasal sistemin özüdür.İnsanların konuşma hakkı sınırsızdır.Herkes, evrensel temel hukuk kuralları çerçevesinde, her konuda, herkes hakkında, istediğini düşünmek ve düşündüğünü açıkça ifade etmek hakkına sonsuz olarak sahiptir.Bir kimse, Amerikan Başkanı ve yüksek düzeydeki kamu görevlileri dahil herkesin lehinde ya da aleyhinde açıklama yapabilir.Her konuda mitingler, oturumlar, yürüyüşler ve toplantılar düzenlemek, kitap, TV  vb yollarla yayın yapmak  suç oluşturan eylem teşkil etmez.

Amerika´daki konuşma özgürlüğüne bir örnek olarak,

Amerikan yerlileri konusuna değinelim: Amerikan yerlileri Arizona eyaleti içinde bir otonomi içinde küçük bir devlete sahiptir.Amerikan yerlilerince burada açılan  bir müzenin girişinde şu açıklama göze çarpar:”Amerika bize karşı soykırım uygulamiştır.İngilizce dili de bize zorla öğretilmiştir.” Görülüyor ki, Amerika’da konuşma hakkı sonsuzdur ve hiç bir olumsuz söz ya da  mizah suç unsuru taşımaz.

Mesela vergi mevzuatı: Her eyalet, vergi uygulamalarını kendisi düzenler.18 yaşını dolduran her yurttaş, vergi mükellefidir ve gelir vergisi beyannamesi vermekle yükümlüdür.Tabii ki, şirketlerin ve diğer kurumların vergi beyannameleri ayrıdır.Vergi beyannameleri, Federal Hükümete mensup maliye görevlilerince 10 yıl süre ile incelenebilir.Amerika´da insanların en çok çekindiği şey, vergi uygulamaları ve vergi cezalarıdır.

Mesela ceza kanunlarında yer alan suçlar ve cezalar:Her Eyalet suç teşkil eden fiilleri ve bunlara verilecek ceza uygulamalarını kendisi belirler.Bir eyaletteki suç ve ceza, diğer eyalette değişik şekillerde uygulanabilir.Mesela idam cezası:İdam cezası, örneğin Teksas’ta vardır, başka bir eyalette yoktur.

Amerikan Seçim Sistemine gelince:

Amerikan seçim sistemi çok yorucu, girift ve yoğun bir sistemdir.

Amerikan Başkanı, 4 yılda bir, Senato üyeleri 6 yılda bir, Temsilciler Meclisi üyeleri ise 2 yılda bir  halk tarafından seçilir.

ABD seçimleri 3 ayrı düzeyde yapılır:

1-Federal seçimler.

2-Eyalet seçimleri.

3-Okul ve aile birlikleri seçimleri.

Amerikan seçimleri çok zor ve yoğun bir süreç olduğu için, halkın çoğunluğu oy kullanmak istemez.Seçim mevzuatı, vergi mevzuatı gibi çok yorucu ve karmaşıktır.Bu yüzden seçimlere katılım oranı % 25 civarındadır.Ancak, son seçimde bu oran % 55 olmuştur.

Sonuç olarak denilebilir ki:Amerikan başkanlık Sistemi, çok karmaşıktır. ABD sisteminde, denge ve fren sistemleri olduğu için ABD Başkanı parti lideri gibi hareket edemez.Amerikada herkes göçmendir; vatandaşlık yoktur, bunun yerine çok büyük özgürlük ve hissedarlık vardır.

Siyaset bilimcilerine göre, böyle çok üstün ve ileri düzeyde bir sistem, değil Orta Doğu ülkelerinde, gelişmiş ülkelerde bile kolayca uygulanamaz.Nitekim, bu sistemi uygulamak isteyen bazı gelişmiş ülkeler başarılı olamamışlardır.Siyaset bilimcilerine göre, Başkanlık sisteminin en büyük tehlikesi, bu sistemin bazı ülkelerde kolayca “monarşi” ye dönüşebilir olmasıdır.

Dünyada 194 ülke bulunmaktadır.Bu ülkelerdeki toplum yapıları ve yönetim şekilleri, globalleşme olgusuna karşın,  farklıdır.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Başkanlık Sisteminin uygulanabilirliği konusu, siyaset bilimcilerine göre, ülkelerin toplum yapısı ve gelişmişlik düzeyi ile yakından ilgilidir.Bu nedenle, bu konuyu bırakalım da, öncelikle, siyaset bilimcileri tartışsın.Çünkü bu konu, siyaset bilimcilerinin inceleme ve araştırma alanına girer.

Not= Bu  bilimsel yazıyı değerli ve tecrübeli bir arkadaşımız İngilizceye çevirebilirse, memnun oluruz.Çünkü böylelikle, hem bu konuda bütün arkadaşlarımız bilgilendirilmiş olacak, hem de  arkadaşlarımızın bu önemli konuya katkı, eleştiri ve paylaşımları sağlanmış olacak.

Teşekkürler...